آشنایی با ساز کمانچه و شیوه های تدریس آن

 

 

کمانچه از جمله سازهای اصیل ایرانی و در رده سازهای زهی آرشه ای قرار میگیرد.کمانچه دارای 4 سیم می باشد که به موازات یکدیگر در تمام طول ساز امتداد دارد.جنس قسمتهای مختلف آن از چوب،پوست،استخوان و فلز ساخته شده است و نوازنده ساز،  آنرا بصورت عمودی در دست چپ گرفته و در حالت نشسته می نوازد و انگشتهای دست چپ در طول دسته حرکت می کنند و با دست راست آرشه(کمانه) بصورت افقی و در حالت رفت و برگشت، بر روی سیمها کشیده می شود.

 

پیشینه ساز کمانچه در ایران به قبل از اسلام برمیگردد و در نواحی سیستان و بلوچستان با نام قیچک نامیده می شد که البته تعداد سیمهای آن از کمانچه بیشتر بود ، ولی از لحاظ ساختمان ساز و صدادهی تا حد بسیار زیادی شبیه کمانچه بود.البته کمانچه را نوع تکامل یافته رباب نیز می دانند.از دوره صفویه به بعد کمانچه به  یکی از ارکان اصلی موسیقی ایران تبدیل شد.

 

از لحاظ ترتیب بم شدن صدا به ترتیب کمانچه،ویولن،قیچک و سپس رباب  است.

 

قسمتهای مختلف کمانچه:

 

قسمت اصلی کمانچه کاسه آن است که معمولا به سه شکل یک تکه،قندانی و پشت باز ویا ترکه ای ساخته میشود. جنس چوب کاسه کمانچه در ایران بیشتر از چوب توت و گردو میباشد.چون چوب درخت توت به وفور در فلات ایران موجود بود و قرنها این چوب در خدمت سازندگان بزرگ کمانچه قرار داشت.ضمن اینکه زیبایی و خوش رنگ بودن آن نیز دلیل دیگر استفاده از چوب توت در ساخت کمانچه می باشد و در کنار چوب گردو از پرطرفدارترین چوبها بوده است.

 

دسته کمانچه از چوب گردو و به طول31سانتیمتر است.

 

روی دهانه کمانچه پوست کشیده می شود که معمولا پوست شکم گاو،آهو و غیره میباشد.برای تولید صدای خوب و طبیعی باید از پوستهای یک دست و یک تکه استفاده شود،ضمن اینکه باید پوست،  کهنه و فاقد هر گونه بو یا چربی اضافه باشد.در مناطق مرطوب ایران بر روی دهانه ساز از پوست ماهی نیز استفاده میشود.

 

آرشه کمانچه تقریبا 60 سانت است و جنس آن معمولا از موی دم اسب میباشد.

 

قسمت دیگر کمانچه خرک آن است که معمولا از جنس چوب یا استخوان ساخته میشود و با فشار سیمها به پوست کاسه میچسبد.

 

از قسمتهای دیگر کمانچه میتوان به سرپنجه(در ابتدای طول دسته ساز)،4 عدد گوشی(به تعداد سیمهای کمانچه)،شیطانک(بین سرپنجه و دسته کمانچه) و سیم گیر نام برد.

 

ضمنا وسعت صدای کمانچه در حدود 3 اکتاو است و تقریبا تمامی فواصل پرده،نیم پرده و ربع پرده در این ساز به دلیل عدم وجود دستان بندی قابل اجرا میباشد و از این جهت جز سازهای زیبا و کامل است.

 

آموزش کمانچه:

 

در زمینه  آموزش موسیقی  ، آموزش کمانچه در سبک قدیم با صدای خشدار و تودماغی مربوط به شیوه کمانچه نوازی استاد علی اصغر بهاری بود.استاد بهاری نقش بسیار مهمی در روایت تصنیف ها و نغمه های فراموش شده موسیقی ایران داشت و بسیاری از نغمهه ها و آواهای موجود را مدیون حافظه ایشان می دانند.

 

اما در اواخر دوره قاجار و با ورود ساز ویولن و شباهت زیاد در طرز نواختن آنها بسیاری از کمانچه نوازان ایرانی ، ویولن نواز شدند و کمانچه در انزوا رفت.حتی به تقلید از ویولن که دارای 4 سیم بود کمانچه کش ها یک سیم آخر را به کمانچه اضافه کردند .

 

اما پس از آن اساتید امروزی از جمله استاد کیهان کلهر،اردشیر کامکار،داود گنجه ای،سعید فرج پوری،علی اکبر شکارچی و... توانستند با تلاش فراوان بار دیگر جایگاه کمانچه را به عنوان یک ساز اصیل ایرانی در جهان تثبیت کنند(مشترکا با آذربایجان!) و پس از آن شیوه های کمانچه نوازی نوین توسط استاد کیهان کلهر در کلاس موسیقی  شکل گرفت.

 

اکنون  تدریس کمانچه  در اکثر آموزشگاههای کشور به همت اساتید خوب و مسلط در حال انجام است و هنرجویان مستعدی نیز در این کلاسها شرکت می کنند.

 

برای شروع  کلاس کمانچه  در قدم اول سعی کنید ساز خود را به کمک یک  استاد کمانچه  یا مشاور زبده تهیه کنید و پس از آن با شرکت در کلاسهای  تدریس خصوصی  و یا آموزشگاه موسیقی راه خود را در زمینه فراگیری این ساز زیبا و خوش صدای ایرانی هموار کنید و همواره نیم نگاهی به آینده در جهت رشدو گسترش و ابداع شیوه های جدید چه در زمینه آموزش کمانچه و چه در زمینه ساخت آن داشته باشید.

 

به امید موفقیتهای روز افزون هنرجویان عزیز