پژوهش دربارۀ صدا و موسیقی در ایران، به هزار سال پیش برمی‌گردد؛ زمانی که موسیقی نه فقط یک هنر، بلکه شاخه‌ای از علوم ریاضی به‌شمار می‌رفت. دانشمندانی مثل فارابی، ابن‌سینا، کندی، صفی‌الدین ارموی و دیگران، با نگاهی عمیق به طبیعت صدا، ارتعاش، سازها و روابط ریاضی میان نغمه‌ها پرداختند. بسیاری از نظریات آنها امروز بخشی از تاریخ آکوستیک و تئوری موسیقی جهان به حساب می‌آید.
🎵 ابونصر فارابی (۲۵۹–۳۳۹ هـ.ق / ۸۷۰–۹۵۰ م)
📖 کتاب مشهور الموسیقی الکبیر را نوشت؛ اثری که تا قرن‌ها در شرق و غرب مرجع اصلی درک علمی موسیقی بود.
✨ به تعریف ماهیت صدا به‌عنوان حاصل ارتعاش و حرکت هوا پرداخت.
✨ تفاوت صداهای زیر و بم را با سرعت و تعداد ارتعاشات توضیح داد (چیزی که امروز به فرکانس می‌گوییم).
✨ درباره طنین (تیمبر) و عوامل آن در سازها صحبت کرد.
✨ نظریه ابعاد موسیقایی (فواصل) را با دقت ریاضی شرح داد.
🎵 ابن‌سینا (۳۷۰–۴۲۸ هـ.ق / ۹۸۰–۱۰۳۷ م)
📖 در کتاب شفا و دانشنامه علائی به فیزیک صوت و موسیقی پرداخته است.
✨ صدا را نتیجه حرکت مکانیکی اجسام و انتقال آن در هوا تعریف کرد.
✨ توضیح داد که شدت و ضعف صدا به دامنه ارتعاش بستگی دارد.
✨ درباره انعکاس صدا (اکو) و ویژگی‌های فضاهای مختلف نکات دقیقی نوشت.
✨ حتی در مورد تأثیرات روانی آموزش موسیقی بر بدن و روح انسان نظریه‌هایی مطرح کرد.
🎵 صفی‌الدین ارموی (۶۱۳–۶۹۳ هـ.ق / ۱۲۱۶–۱۲۹۴ م)
📖 کتاب‌های الادوار و الرساله الشرفیه فی النسب التألیفیة را نوشت.
✨ سیستم فواصل موسیقایی را به‌صورت ریاضی دقیق بیان کرد.
✨ مفهومی مشابه «کوک» و «گام» را بر اساس تقسیم‌بندی اکتاو ارائه داد.
✨ با استفاده از نسبت‌های عددی، پایه‌های نظریه موسیقی ایرانی را گذاشت.
🌟 ابن‌هیثم (۹۶۵–۱۰۴۰ م): در کتاب «المناظر» درباره انتقال موج صوتی و شباهتش به نور مطالبی نوشت.
🌟 کندی (۸۰۱–۸۷۳ م): در رساله‌های موسیقی خود رابطه ریاضی بین طول سیم و ارتفاع صوت را شرح داد.
🌟 قطب‌الدین شیرازی (۱۲۳۶–۱۳۱۱ م): در کتاب «دره‌التاج» به تحلیل و کلاس موسیقی و خواص صدا پرداخت.
🌟 میر فندرسکی (قرن ۱۱ هـ.ق): در رساله‌های فلسفی خود به موضوع صدا و موسیقی توجه داشت.
🎵 تأثیر بر آکوستیک غربی
وقتی ترجمه‌های عربی–فارسی آثار فارابی و ابن‌سینا به زبان لاتین وارد اروپا شد، بنیان‌گذاران آکوستیک جدید مثل مارین مرسن (قرن ۱۷) و بعدها هلمهولتز (قرن ۱۹) غیرمستقیم از همین میراث الهام گرفتند.
🎵 کتاب‌های موجود و منابع مطالعاتی امروز:
📚 «الموسیقی الکبیر» (فارابی) – چاپ‌های متعدد در ایران و خارج
📚 «الادوار» (صفی‌الدین ارموی) – نسخه‌های خطی و تصحیحات محققان معاصر
📚 «الشفا» (ابن‌سینا) – بخش فیزیک صوت و موسیقی
📚 «کتاب الموسیقی» (کندی) – مجموعه رسائل در آوا و فواصل
📚 تحقیقات معاصر مانند:
✨ تقی بینش: موسیقی در تمدن اسلامی
✨ دکتر تقی پورنامداریان: فارابی و موسیقی
✨ داریوش صفوت: مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی
🔸دکتر مهدی برکشلی و پروفسور مسعودیه نیز علم اتنوموزیک‌لوژی در ایران را بنا نهادند و به طور دقیق به بررسی موسیقی و آواز ایرانی به لحاظ آکوستیکی پرداختند.
دانشمندان ایرانی نه‌تنها در فلسفه و پزشکی، بلکه در علم صدا و موسیقی هم پیشگام بودند. فارابی و ابن‌سینا با نگاه فیزیکی به صدا، راه را برای آکوستیک علمی هموار کردند. صفی‌الدین ارموی و دیگران هم با فرمول‌بندی دقیق فواصل، موسیقی را وارد دنیای ریاضیات کردند. آنچه امروز ما به‌عنوان «فیزیک صوت» می‌شناسیم، ریشه‌هایش در همین پژوهش‌های هزارساله است.
قدر دانشمندان این مرز و بوم را بدانیم.
مقالات مرتبط:
- چگونه استعداد واقعی فرزندمان را تشخیص دهیم؟
- آداب حضور در یک کنسرت موسیقی
- 10سوال متداول درموردآموزش ویولن وپاسخ آنها
- سریع ترین روش آموزش سنتور چیست؟
- مزایا ومعایب یادگیری گیتار بصورت مجازی
- تفاوت های تار و سه تار
- 10 مورد از مزایای یادگیری پیانو برای کودکان
این مطلب را به اشتراک بگذارید
