تاریخچه تنبور:
تنبور کهن‌ترین ساز زهی زخمه‌ای است، به این معنا که اولین سازی می‌باشد که دسته‌ای بلند به همراه کاسه و وتر داشته است. قدمت این ساز هنوز به طور دقیق معلوم نیست. در کتب و رسالات زیادی در این مورد سخن گفته‌اند. کتاب دیکشنری گراو که در زمینه ساز شناسی می‌باشد، قدمت این ساز را پنج الی شش هزار سال دانسته و مجسمه‌های سنگی در موزه‌ها و آثار باستانی به جای مانده در شوش و تپه‌های بنی یونس در حوالی شهر موصل قدمت این ساز را ۱۵۰۰ الی ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد نشان می‌دهد.
در آثار شاعران بزرگ فارسی زبان از جمله شیخ جنید بغدادی، فردوسی، مولوی، منوچهری دامغانی، نظامی گنجوی، موسوی، حافظ، وحید قزوینی، بیدل دهلوی و وفا کرمانشاهی به کرات از تنبور سخن به میان آمده است.
ساختمان تنبور:
تنبور از خانواده سازهای زهی زخمه‌ای است و کاسه طنینی نیمه گلابی دارد. حجم کاسه تنبور در مقایسه با دوتارهای خراسان کم‌تر است و کاسه آن در قدیم یکپارچه بوده است. امروزه در منطقه گوران بیشتر تنبورها هنوز کاسه یکپارچه دارند و در صحنه اغلب تنبورها دارای کاسه ترکه‌ای هستند. تنبور ترکه‌ای را تنبور چمنی نیز می‌گویند. عمق کاسه از قدیم به امروز بیشتر شده است و در قدیم عمق ساز تنبور کم‌تر بوده است.
اگر تنبور از جنس چوبهای مرغوب ساخته شود و در ساختمان آن به خصوص (کاسه رزوناسین) ابعاد لازم در نظر گرفته شود ، همچنین در انتخاب سیم‌های آن سعی شده باشد تا آنها را از آلیاژهای مناسب ساخته باشند،یک استاد تنبور میتواند چنان صدای عرفانی از آن خارج کند که هیچ‌یک از سازهای دیگر قادر به صدور این اصوات خیال‌انگیز و روحانی که گویی از جهان دیگری به گوش می‌رسد، نباشند.نغمه‌های این ساز به وسیله دست و بدون هیچ واسطه‌ای نواخته می‌شود و صدای حاصله از آن ،نسبت به محل برخورد مضراب به سیم‌ها در نقاط مختلف صفحه ، نوعی تغییر رنگ موسیقیایی را به وجود می‌آورد.
موسیقی تنبور:
در رپرتوار موسیقی تنبور حدود ۷۲ مقام وجود دارد که ۱۶ مقام آنها مربوط به مقام‌های مجلسی و ۵۶ مقام نیز مربوط به مقام‌های حقانی یا کلام است. پایه و اساس آموزش تنبور همانند موسیقی کلاسیک ایرانی بدیهه سرایی است. به طور مثال اگر نوازنده‌ای یک مقام را دو بار در یک روز هم اجرا کند، به طور یقین یکسان در نمی‌آید.
یکی از خصوصیت‌های مقام‌های تنبور قابلیت مدگردی آنهاست، یعنی نوازنده در کلاس تنبور عملاً میتواند از یک مقام به دیگر مقام‌ها مدگردی کند و پس از انتقال از چند مقام به مقام اصلی بازگردد.
مقام‌های تنبور به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- (مقام‌های کلام (حقانی، پردیوری، یاری)*
- مقام‌های مجلسی (اسطوره‌ای، باستانی، هوره)*
- مقامات مجازی*
انواع کاسه تنبور:
کاسه یکپارچه: این کاسه همان‌طور که از اسم آن پیداست ، طی مراحلی از یک کنده بصورت یکپارچه ساخته می‌شود که به آن کاسه‌ای یا کشکولی هم می‌گویند. چوب آن از جنس توت می‌باشد. چون این چوب دارای خلل و فرج و الیا فدار و دارای رگه‌های ریز و زیبایی می‌باشد.
- این کاسه‌ها را در گذشته با ابزارهای ابتدایی مانند تیشه معمولی و اسکنه و چند رنده چوب می‌ساختند اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی میتوان این نوع کاسه‌ها را در مدت زمان اندک ساخت.
- کاسه ترکه‌ای (چمنی) (چه منی): این نوع کاسه‌ها از قطعات یا ترکه‌هایی از ۷ تا ۱۰ ترکه بهم چسبیده تشکیل شده است. ساختن کاسه به این شیوه از ۷۰ الی ۸۰ سال پیش شروع شده است؛ و قدیمی‌ترین کاسه تنبور ترکه‌ای که دارای ۸ ترکه و گویی نیز می‌باشد ساخت خداوردی صحنه می‌باشد. بطور یقین ساخت کاسه ترکه‌ای تحت تأثیر سازندگان سازهای ایرانی مخصوصاً سازندگان سه‌تار قرار گرفته است. این نوع کاسه نیز معمولاً از جنس توت ساخته می‌شود.
ساخت کاسه ترکه‌ای ، بجز سازندگان تنبور در منطقه گوران نزد تمامی سازندگان تنبور معمول بوده است. از سازندگان این نوع کاسه میتوان عبدالرضا رهنما و خداوردی صحنه را نام برد.
شیوه های تدریس تنبور:
در زمینه آموزش موسیقی ، معرفی این ساز را میتوان مدیون زحمات موسیقیدانان با تجربه دو سه دهه اخیر از قبیل استاد شهرام ناظری،کیخسرو پور ناظری،علی‌اکبر مرادی و سید خلیل عالی نژاد و… دانست که با برگزاری کلاس موسیقی و اجرای کنسرت‌های متعدد در داخل و خارج از کشور و انتشار آثار متنوع و جذاب نقش به سزایی در شناساندن این ساز به جهانیان داشته‌اند.اکنون تدریس تنبور در اکثر آموزشگاههای کشور به همت اساتید خوب و مسلط در حال انجام است و هنرجویان مستعدی نیز در این کلاسها شرکت می کنند.
برای شروع در قدم اول سعی کنید ساز خود را به کمک یک استاد یا مشاور زبده تهیه کنید و پس از آن با شرکت در کلاسهای تدریس خصوصی و یا آموزشگاه موسیقی ، راه خود را در زمینه فراگیری این ساز زیبا و خوش صدای ایرانی هموار کنید و همواره نیم نگاهی به آینده در جهت رشدو گسترش و ابداع شیوه های جدید چه در زمینه آموزش تنبور و چه در زمینه ساخت آن داشته باشید.
به امید موفقیتهای روز افزون هنرجویان عزیز
منبع:ویکی پدیا-دانشنامه آزاد
مقالات مرتبط:
این مطلب را به اشتراک بگذارید
